Null-A Dünyası / A. E. van Vogt

1945 yılında Astounding Stories adlı Amerikan bilim kurgu dergisinde yayımlanan Null-A Dünyası (The World of Null-A), günümüzde bilim kurgu edebiyatının klasik yapıtlarından biri olarak kabul ediliyor. Kitap, özellikle mantık sistemleri, insan bilinci ve toplumların organizasyonu üzerine felsefi bir zemin üzerine inşa edilmiş. Roman, van Vogt’un karmaşık ve çok katmanlı anlatımıyla, bilim kurgu alanında yeni bir anlayışın kapılarını aralamıştır.

Null-A Dünyası

Başta söylediğimiz üzere 1945 yılında Astounding Stories'de 3 bölüm halinde yayınlanmış, ardından da 1948 yılında kitap haline getirilmiş. Her iki dönemde de hikâyenin adı The World of Ā. 1948 ve 1950 yıllarında sert kapaklı olarak piyasaya sürelen roman, daha sonra baskı maliyetlerini düşürmek adına sert kapaktan ciltsiz baskıya çevrilmiş ve aynı zamanda da adı değişerek The World of Null-A haline gelmiş.

Null-A Dünyası, Aristotelesçi olmayan (non-Aristotelian) bir mantık sistemi olan "Null-A" etrafında şekilleniyor. Null-A, geleneksel ikili mantık yerine çoklu değerli mantığı savunan bir sistem. Bu sistem, insan zihninin daha yaratıcı ve esnek bir şekilde çalışmasını sağlamayı amaçlıyor. Roman, bu sistemin uygulandığı bir dünyada geçiyor ve toplumsal düzenin, bireysel özgürlüklerin ve mantığın bir arada nasıl çalışabileceğini sorguluyor. Sadece bo yönüyle bile dikkatten kaçmaması gereken yapıtlardan biri.

Baş karakter Gilbert Gosseyn, zihinsel yeteneklerini kullanarak toplumdaki güç oyunlarını ve gerçeklik algısını sorguluyor. Roman boyunca, Gilbert'ın dünyasında sadece fiziksel değil, aynı zamanda metafiziksel ve zihinsel yolculuklar da ön planda.

Van Vogt, kitabında Alfred Korzybski’nin Genel Semantik teorisinden etkilenmiş. Felsefe ve Anlambilim alanında dönemin uzman isimlerinden biri olan Korzybski, dilin ve mantığın, insanların dünyayı algılama ve organize etme biçimini nasıl şekillendirdiğini incelemiş ve üzerine çalışmalar yapmış bir bilim insanı. Null-A, Korzybski’nin fikirlerinden ilham alarak, klasik Aristoteles mantığının “ya bu ya o” anlayışına karşı, çok değerli ve dinamik bir mantık öneriyor.

Null-A sistemi, bireylerin mantık ve yaratıcılığı birleştirerek daha yüksek bir zihinsel kapasiteye ulaşabileceği bir dünya hayal ediyor diyebiliriz. Roman, bu felsefi sistemi bir bilim kurgu anlatısı içerisinde tartışıyor. Bu da bilim kurguyu özel yapan durumlardan biri işte. 

Gilbert Gosseyn, romanda hem kahraman hem de bilinçli bir sorgulayıcı olarak karşımıza çıkıyor. Anlatı, onun çevresindeki dünyayı anlamaya çalışması ve gerçek kimliğini keşfetmesi etrafında dönüyor. Gosseyn’in yolculuğu, okuyucuyu fiziksel ve zihinsel bir labirentin içine çekerken bu süreçte, kahramanlık, bireysel özgürlük ve sistem eleştirisi gibi temaları ön plana çıkartarak inceliyor. Van Vogt’un bu anlatımının, klasik kahraman yolculuğu kavramını bilim kurgu bağlamında yeniden şekillendirdiğini sadece ben değil konunun uzmanları da söylüyor.

A. E. Van Vogt’un yazım tarzı, dönemin diğer bilim kurgu yazarlarına kıyasla oldukça karmaşık. Dönemin diğer yazarlarına ve hikâyelerine bakıldığında daha temel bir yaklaşım sergilenirken Van Vogt yapıtları onlara oranla birden fazla fikrin etrafında dönen karmaşık yapılara sahip. Bu bağlamda, Null-A Dünyası da  okuyucudan yüksek bir dikkat ve odaklanma bekliyor. Anlatım zaman zaman bilinç akışı tekniğine yaklaşıyor ve bu da romanın anlaşılmasını okuyucu için zorlaştırabilir. Ancak bu zorluğun, romanın derin felsefi alt metniyle birleştiğinde, okuyuculara tatmin edici bir deneyim sunduğu da ortada.

Biraz incelediğimizde Null-A Dünyası'nın, yayımlandığı dönemde hem büyük övgü hem de sert eleştiriler aldığını görüyoruz. Kimileri van Vogt’un felsefi yaklaşımını ve yenilikçi fikirlerini överken, kimileri de romanın karmaşık yapısını fazlasıyla eleştirmiş. Ama Groff Conklin ve John W. Campbell gibi bilim kurgu dünyasının önemli isimleri, van Vogt’un eserine güçlü destek vermiş. Hatta kitabın ilk baskılarında Conklin'in "Şüphesiz şimdiye kadar yazılmış en heyecan verici, sürekli karmaşık ve zengin desenlere sahip bilim kurgu romanlarından biri!" ve Campbell'ın "On yılda bir görülen klasiklerden biri!" cümleleri de yer almış.

Roman, yayınlandığı dönem olarak düşünüldüğünde bilim kurgunun entelektüel bir araç olabileceğini göstererek, türün sınırlarını genişletiyor diyebiliriz. Ancak, bazı eleştirmenler kitabı, karakterlerin derinlikten yoksun olduğu ve olay örgüsünün dağınık olduğu gerekçesiyle eleştirmişler. 

Bolca negatif eleştiri almış olsa da Van Vogt’un Null-A Dünyası, bilim kurgu edebiyatında klasikleşmiş bir eser olarak kabul ediliyor. Roman, sadece bir hikâye anlatmanın ötesine geçerek, okuyucularını düşünmeye, sorgulamaya ve farklı bir perspektiften bakmaya davet ediyor. Kitap, bilim kurgunun, felsefe ve sosyoloji gibi alanlarla nasıl etkileşime girebileceğinin çarpıcı ve en iyi örneklerinden biri ve hatta başı çekiyor da denilebilir.

A. E. van Vogt’un Null-A Dünyası, bilim kurgu türünün hem edebi hem de felsefi zirvelerinden biridir demek de yanlış olmaz diye düşünüyorum. Roman, okuyucularını zorlu ama bir o kadar da tatmin edici bir düşünce yolculuğuna çıkarıyor. Aristotelesçi olmayan mantık sistemi üzerinden kurgulanan bu hikâye, bireyin ve toplumun zihinsel potansiyelini keşfetmeye yönelik bir çağrı olarak da okunabilir.

Felsefi derinliği ve yenilikçi yaklaşımıyla Null-A Dünyası, bilim kurguya ilgi duyan ve düşünsel meydan okumaları seven okuyucular için eşsiz bir roman.