Yanardağ / Malcolm Lowry

Yanardağ (Under the Volcano), modern edebiyatın en karmaşık ve derinlemesine incelenen romanlarından biridir. Roman, 1938 yılındaki Meksika'da, Cuernavaca'da geçen bir hikayeyi anlatıyor. Ana karakteri Geoffrey Firmin, alkolik bir İngiliz konsolosu. Firmin'in ruhsal çöküşü, kitabın temel temasını oluşturuyor; roman, onun içsel ıstırabını ve hayattan duyduğu yabancılaşmayı detaylı bir şekilde işliyor. Kitap, alkolizm, yalnızlık, aşk, sadakat, ve hayatta kalma temalarını işlerken, Lowry'nin kendisi de hayatının bu karanlık dönemlerini yansıtarak romanda belirgin bir özdeşleşme yaratmıştır. Yazarın hayatıyla iç içe geçmiş bir metin yani Yanardağ.

Yanardağ

Lowry'nin romanı, özellikle Firmin'in içsel dünyasında geçen, zaman zaman distopik bir algı yaratıyor. Romanda zamanla oynama, anıların ve gerçekliğin birbirine karışması, metnin stilistik özelliklerinden. Zamanla oynama derken, bilim kurgu içerisindeki zaman manipülasyonundan bahsetmiyoruz elbette. Git gellerden oluşan, karmakarışık ama anıların içinde çıkıp gelen bir şey bu. Yanardağ, tıpkı James Joyce’un Ulysses gibi, okurunu derin psikolojik keşiflere sürüklüyor, ancak Lowry’nin odaklandığı ana tema, insanın içsel cehennemiyle yüzleşmesidir diye düşünebiliriz.​

Romanın anlatımı, Firmin’in bakış açısıyla şekilleniyor ve bu da metni yazılı bir günah çıkarmaya dönüştürüyor. Bunun yanında, Firmin’in Meksika'daki günleri, bir yandan toplumsal yapıyı, diğer yandan bireysel çöküşü gözler önüne seriyor. Firmin'in yanında, Yvonne ve Hugh gibi diğer karakterler de varlıklarını ve duygusal bağlarını sorguluyorlar. Yvonne ile Firmin arasındaki ilişkiler, ihanetler ve aşk, romanda derinlemesine işlenen bir diğer önemli tema.​

Romanın finalinin beklenmedik olduğunu söylemek gerekiyor. Aslında okuduklarınız boyunca kafanızda ir şeyler şekilleniyor ama ihtimal vermiyorsunuz. Final bölümü kitabın karamsar yapısının bir yansıması. Fiziksel ve aynı zamanda varoluşsal bir problemin anlamlandırılma çabası. Lowry’nin yapıtı, insanın çözülmeyen / çözülemeyen, karanlık ruhsal dünyasını açığa çıkarıyor. 

Yanardağ fazlasıyla olumsuz eleştiri alan kitaplardan biri. Eleştirinin doğru yapılmadığını, bakış açısının yanlış ve didaktik olma çabasından kaynaklı şekilde deformasyona uğramış olduğu için kitabın negatif yönde eleştirildiğini belirtmeliyim. Kitabın kendisi kadar, film uyarlamaları da eleştirilmiş bu arada. Tabii kitabın asıl değeri anlaşıldıktan sonra çekilen John Huston’ın 1984 yapımı filminde, Albert Finney, Firmin karakterine hayat verirken, yapımın romanın derinliklerini yeterince yansıtmadığı yönünde eleştiriler almıştır. İşin içinde Yanardağ var ise her türde ve her yönden eleştiri gelebiliyor anlaşılan.​

Yanardağ, yalnızca alkolik bir adamın çöküşünü anlatan roman olmanın ötesinde, insan ruhunun karanlık yönlerine dair evrensel bir inceleme sunuyor. Edebiyat dünyasında geniş bir yer edinmiş ve pek çok eleştirmen tarafından Ulysses ile karşılaştırılmış. Ancak Lowry'nin kendine özgü anlatım tarzı, kişisel bir çöküşü ve bir toplumun çürümesini derinlemesine işliyor.

Romanın bendeki versiyonu Aziz Üstel tarafından çevrilmiş ve Hürriyet Yayınları tarafından Mart 1974'de yayınlanmış olanı. Ama siz Can Yayınları'ndan çıkmış olanını da buradan edinebilirsiniz. Belirtmeden geçmeyeyim, kitapla çok uzun zaman önce Anthony Burgess'in İngiliz Dilinde En İyi 99 Roman listesi sayesinde tanışmıştım. Behsi geçen listeyi de kısa zaman içerisinde yayınlarım diye umuyorum.